برق گرفتگی
برق گرفتگی می تواند از یک منبع برق با ولتاژ بالا یا پایین باشد.
علایم و عوارض :
علایم برق گرفتگی می تواند بسیار شدید و عمیق و شامل سوختگی مختصر تا شدیدِ پوست، مور مور شدن بدن، نامنظمی یا ایست ضربان قلب، ایست تنفس، کاهش سطح هوشیاری، تشنج، نارسایی کلیوی، شکستگی و دررفتگی استخوانها و مفاصل و ... باشد.
اقدامات اولیه :
در مواجه با فردی که دچار برق گرفتگی شده است ابتدا منبع برق را قطع کنید؛ مثلاً دوشاخه را از برق بکشید یا برق را از کنتور قطع نمایید و یا به کمک یک شیء پلاستیکی یا یک تکه چوب خشک تماس مصدوم را با منبع برق قطع کنید. فرد امدادگر، باید مواظب باشد خود دچار برق گرفتگی نشود. هر سیم بدون پوشش را در محل حادثه دارای برق فرض نمایید حتی اگر سیم آنتن یا تلفن باشد.
هرگونه شعله ای در لباس مصدوم را خاموش کرده، لباسهای سوخته و نیمه سوخته را از بدن، خارج نمایید و چنانچه ضربان قلب مصدوم متوقف شده باشد، فوراً عملیات احیاء را شروع کنید. ناحیه سوخته بدن را با گاز استریل و یا یک تکه پارچه تمیز پوشانده هرگونه شکستگی اندامها را آتل بندی کنید. توجه کنید در فرد دچار برق گرفتگی احتمال آسیب مُهره های گردنی و متعاقباً فلج اندامها بسیار زیاد است. پس در حمل و نقل مصدوم تلاش کنید هیچگونه حرکتی به سر و گردن وی داده نشود. مصدومین فوق باید پس از کمکهای اولیه حتماً به بیمارستان منتقل شوند چرا که برق گرفتگی می تواند عوارض تأخیری خطرناکی داشته باشد.
نکته:
جریان برق با ولتاژ بالای کابلهای صنعتی می تواند تا چندین متر قوس الکتریکی داشته باشد. بنابراین به قربانیان این نوع برق گرفتگی نباید نزدیک شد، مگر اینکه به طور رسمی اطلاع داده شود که برق قطع شده است. لازم به ذکر است عملیات نجات در فردی که دچار صاعقه زدگی شده است مشابه حالت برق گرفتگی است.
پیشگیری :
استفاده از دستکشهای پلاستیکی مخصوص و کفشهای خشک، هنگام کار با مدارهای الکتریکی، محکم بستن به جعبه های تقسیم برق، مسدود نمودن پریزهای برق یا درپوشهای پلاستیکی و استفاده نکردن از وسایل الکتریکی در حمام، از موارد مهم پیشگیری است. هنگام رعد و برق، برای حفاظت در برابر برق گرفتگی و صاعقه زدگی به مکانهای سرپوشیده پناه ببرید و از ایستادن در مکانهای باز، کنار درختان یا باجه تلفن خودداری کنید.
غرق شدگی
غرق شدگی از علل مرگ و میر به خصوص در میان بچه ها و نوجوانان است. عوامل زمینه ساز، عبارتند از: بیماری صرع، عقب ماندگی ذهنی، نداشتن آشنایی کافی با قواعد شناگری و افزایش استفاده از قایقهای روباز و تندرو به خصوص شنا در مناطق حفاظت شده.
اقدامات اولیه :
در مواجهه با فرد غرق شده، ابتدا وی را به کمک وسایلی از قبیل حلقه نجات، تکه الوار یا طناب بلند از آب خارج کنید. باید این نکته را در نظر داشت که تنها زمانی، فرد می تواند مستقیماً اقدام به نجات مصدوم کند که اولاً دوره آموزش نجات غریق را گذرانده باشد و ثانیاً از نظر بدنی به اندازه کافی قوی باشد چرا که امکان غرق شدن یک ناجی فاقد صلاحیت بسیار زیاد است.
باید بلافاصله پس از خروج مصدوم بیهوش از آب ابتدا دهان وی را از گل و لای و شن پاک کنید. نباید وقت را برای خارج کردن آب از ریه ها و معده هدر داد. به وضعیت تنفسی و ضربان قلب دقت کنید. چنانچه تنفس خود به خودی از کار افتاده باشد فوراً تنفس مصنوعی را شروع کنید و چنانچه ضربان قلب از کار ایستاده باشد به سرعت ماساژ قلب را به طور صحیح و اصولی انجام دهید. مجدداً تأکید می شود، نباید وقت را برای خارج کردن آب از ریه ها تلف کرد، چرا که با ادامه دادن تنفس مصنوعی قوی و مناسب تمام آب از ریه ها جذب بدن می شود. در اوایل، تنفس مصنوعی قدری مشکل است؛ ولی با جذب آب به بدن تنفس راحت تر می شود. اگر طی عملیات احیا، فرد مصدوم استفراغ کند، فوراً او را به پهلو برگردانید تا مواد خارج شده وارد ریه ها نشود. گاه ممکن است طی تنفس مصنوعی مقداری هوا وارد معده شود که خطر استفراغ دارد. در چنین مواردی فرد مصدوم را به شکم خوابانیده و دستهای خود را به صورت ضربدر به دور شکم حلقه نمایید و مختصری بالا بکشید تا هوا و آب از معده خارج شود. باید توجه داشت این عمل تنها در مواردی که اشکال تنفسی وجود دارد انجام می گیرد.
نکته :
در فردی که به داخل آبهای کم عمق شیرجه رفته و با سر به زمین برخورد کرده است خطر شکستگی مهره ها و قطع نخاع گردنی و فلج اندامها وجود دارد. در مواجهه با چنین مواردی، هنگام جابه جایی و عمل احیاء، بسیار احتیاط نموده و سعی کنید کوچکترین حرکتی به سر و گردن مصدوم وارد نشود. در خاتمه باید متذکر شد تمام افراد غرق شده پس از نجات و اقدامات اولیه، حتی اگر کاملاً هوشیار باشند، باید به سرعت به بیمارستان منتقل شوند چرا که آب جذب شده می تواند عوارض خطرناک و کشنده ای برای فرد داشته باشد.
آموزش همگانی مقابله با بلایای طبیعی
بخش دوم
فصل اول : امداد و کمکهای اولیه
فصل دوم : بهداشت زمان اضطرار
فصل اول
ایست قلبی و تنفسی
منظور از ایست قلبی، حالتی است که ضربان قلب کاملاً از بین می رود و منظور از ایست تنفسی از کار افتادن تنفس خود به خودی در فرد است. این حالات می تواند به دنبال سکته قلبی، شوک، خونریزیهای بسیار شدید، گیر کردن اجسام خارجی در حلق، غرق شدگی، برق گرفتگی و ... رخ دهد.
بیشترین شانس برای زنده ماندن اُرگانهای حیاتی بدن خصوصاً مغز در صورت ایست قلبی و تنفسی 3الی4 دقیقه است و در این فرصت باید سریعاً اقدامات اولیه برای مصدوم انجام شود.
اقدامات اولیه : احیای اولیه
احیای قلبی ریوی (CPR)
همانگونه که ذکر شد چنانچه پس از وقوع ایست قلبی ـ تنفسی در کمتر از 4 دقیقه به فرد مصدوم رسیدگی شود و عملیات احیای وی شروع گردد، شانس زنده ماندن وی بالا خواهد رفت. قبل از شروع عملیات احیای قلبی ـ ریوی باید مطمئن شد آیا فرد واقعاً دچار ایست قلبی ـ ریوی شده است یا خیر، چرا که انجام عملیات اقدامات اولیه بر روی فردی که دچار ایست قلبی نشده باشد، می تواند منجر به ایست قلبی و مرگ وی شود. جهت اطمینان از ایست تنفسی با مشاهده حرکات تنفسی قفسه سینه می توان به وجود تنفس در مصدوم پی برد و یا می توان گوش یا گونه خود را نزدیک دهان وی قرار داد تا صدای تنفس وی را شنیده یا جریان آن را حس کرد. سپس نبض بیمار، بررسی می شود. بهترین محل لمس نبض در بچه های کوچک نبض شریان رانی است که در ناحیه کشاله ران لمس می شود و بهترین محل نبض در بچه های بزرگتر نبض گردنی است که در ناحیه گردن و پشت نای قرار دارد. لمس نبض باید با دو انگشت نشانه و میانی صورت گیرد. در صورتی که هیچگونه نبضی احساس نشود و یا مصدوم تنفس خود به خودی نداشته باشد، عملیات احیا باید مطابق دستور ذیل انجام شود:
1. بیمار را به پشت بخوابانید و به آرامی تکان دهید تا پاسخ به تحریک، مشخص شود.
2. اگر بیمار بدون پاسخ باشد راههای تنفسی او را کنترل کنید. چنانچه راه تنفسی بسته است با کمک انگشت، راه تنفسی وی را باز کنید و چنانچه راه تنفسی باز است ولی بیمار نفس نمی کشد تنفس مصنوعی را شروع کنید.
3. سر مصدوم را به عقب خم نمایید.
4. دو تنفس مناسب دهان به دهان به وی بدهید.
5. نبضها را لمس نمایید. اگر ضربان نبضها لمس شود باید به تنفس مصنوعی ادامه داد و اگر لمس نشود، باید ماساژ قلبی شروع شود.
6. جهت انجام ماساژ قلبی، دست چپ خود را به حالت ضربدر پشت دست دیگر گذاشته پاشنه دست راست را بر روی جناغ سینه به اندازه دو بند انگشت بالاتر از محل دو شاخه شدن جناغ قرار دهید. آرنجها نباید خم شوند، به کمک وزن بدن، فشار محکمی به قفسه سینه وارد کنید تا جناغ سینه به اندازه تقریبی 4 تا 5 سانتی متر به داخل برود. تعداد ماساژ قلبی باید حدود 80 بار در دقیقه باشد و به ازای هر 15 ماساژ قلبی 2 تنفس مصنوعی با روش دهان به دهان داده شود. در صورتی که فرد دیگری به امدادگر کمک می کند باید به ازای هر 5 ماساژ قلبی یک تنفس مصنوعی داده شود. امروزه بر اساس نظر متخصصین و بسیاری از مراجع علمی در عملیات احیای قلبی ریوی دو نفره نیازی به قطع ماساژ قلبی برای انجام تنفس مصنوعی نیست و همزمان با انجام ماساژ قلب توسط یک فرد، فرد دیگر می تواند تنفس مصنوعی را انجام دهد. در ضمن، بنا به نظر ایشان در انجام عمل احیای قلبی ریوی چه به شکل یک نفره و چه به شکل دو نفره برای افراد زیر هشت سال به ازای هر پنج ماساژ قلبی یک تنفس مصنوعی لازم است (5 به 1).
7. پس از بازگشت یک دقیقه عملیات را به مدت 4 ـ 5 ثانیه جهت لمس نبض گردنی متوقف نمایید. اگر نبض لمس شود، ماساژ قلبی را قطع نموده و چنانچه تنفس هم برقرار شده باشد تنفس مصنوعی را متوقف کنید. در صورت عدم لمس نبض و عدم برقراری تنفس خود به خودی ماساژ قلبی و تنفس مصنوعی را مجدداً شروع کنید و هر 3 دقیقه یک بار عملیات را جهت لمس نبضها به مدت 4 تا 5 ثانیه متوقف نمایید.
نکات مهم :
1. فرد را نباید روی سطح نرم مثل تشک و یا تختخواب بخوابانید؛ بلکه سطح سختی مثل کف اتاق بهتر است.
2. در تنفس دهان به دهان باید بینی مصدوم را با دو انگشت خود ببندید تا هوایی که به ریه ها دمیده می شود مستقیماً از آن خارج نشود.
3. موقعیت سر و گردن را درست تنظیم کنید.
4. طی عملیات احیاء، فردی را جهت تماس با اورژانس یا پزشک مأمور نمایید.
5. باید دهان شما با دهان مصدوم کاملاً مماس باشد تا هوایی از بین آنها خارج نشود. برای پیشگیری از انتقال بیماریها در حین انجام تنفس مصنوعی می توان از ماسک ویژه این کار یا پارچه طوری مناسب استفاده نمود.
6. عملیات احیاء را تا زمانی که فرد با تجربه یا پزشک بر بالین بیمار برسد و یا تا زمانی که وی به درمانگاه منتقل شود ادامه دهید.
7. چنانچه مصدوم مشکوک به ضایعه نخاعی است، سر را مختصری به عقب کشیده به آرامی کمی به عقب خم نمایید. سپس تنفس مصنوعی و ماساژ قلبی را ادامه دهید.
8. حداکثر زمان انجام عملیات احیای قلبی ریوی در منابع علمی مختلف، گوناگون ذکر شده؛ اما مدت زمانی بین 30 تا 45 دقیقه زمانی مناسب به نظر می رسد که پس از این مدت اگر عملیات احیاء، موفق به نجات مصدوم یا بیمار نگردید می توان از ادامه عملیات خودداری نمود.
امداد به دنبال حوادث
گیر کردن جسم خارجی در مجاری تنفسی
در بالغین، انسداد راههای تنفسی بیشتر به دلیل لقمه غذای نجویده و بزرگ است و در اطفال و عقب مانده های ذهنی می تواند به علل متنوعی روی دهد.
اقدامات اولیه :
در مواجهه با فردی که جسمی راه تنفسی وی را مسدود کرده است، باید بلافاصله و به سرعت اقدام به خارج کردن آن نمایید. اگر مصدوم بیهوش نباشد، ابتدا وی را به سرفه وادار کنید. در صورت عدم خروج جسم در حالی که مصدوم مختصری به جلو خم شده است، با کف دست چند ضربه محکم لبن دو کتف وی وارد کنید تا باعث سرفه و خروج جسم گردد. در صورت عدم خروج جسم باید پشت مصدوم ایستاده و دستها را دور شکم بیمار حلقه کنید. دست چپ خود را زیر قفسه سینه وی به حالت مشت نگهداشته دست راست را روی آن بگذارید و با یک حرکت سریع و قوی به سمت داخل و بالا باعث خروج ناگهانی هوا از ریه ها و در نهایت خروج جسم از مجاری تنفسی شوید. این اعمال را، در صورت عدم موفقیت، چندین بار تکرار کنید. پس از انجام اقدامات فوق مصدوم را به مرکز فوریتهای پزشکی اعزام کنید.
چنانچه فرد مصدوم بیهوش شده باشد، ابتدا داخل دهان وی را از نظر وجود جسم خارجی بررسی کنید و در صورت امکان هرگونه جسم خارجی بررسی کنید و در صورت امکان هرگونه جسم خارجی مزاحم از قبیل لقمه غذا، دندان یا زبان، که به حلق برگشته و مانع تنفس وی شده باشد از دهان خارج نمایید. سپس او را به پهلو برگردانده با کف دست چند ضربه محکم به ناحیه بین دو کتف وی وارد کنید و در صورت عدم موفقیت، بیمار را به پشت خوابانیده دو دست خود را به صورت ضربدر در بالاترین قسمت شکم، درست در ناحیه زیر جناغ سینه قرار دهید و یک ضربه سریع و قوی به سمت بالا و داخل شکم وارد نمایید تا راه تنفسی وی باز شود. این اعمال را، در صورت عدم موفقیت، چند بار تکرار کنید چنانچه با این عملیات بیمار استفراغ کند او را به سرعت به پهلو برگردانیده تا محتویات استفراق شده از دهان خارج شود و وارد راههای تنفسی نشود. در صورت عدم موفقیت باید بیمار را فوراً به مرکز فوریتهای پزشکی رساند. چنانچه مصدوم شیرخوار باشد، ابتدا او را از پاها آویزان کرده با کف دست چند ضربه به پشت او وارد کنید. سپس دهان او را باز نموده و جسم خارجی را بیرون بیاورید. باید دقت کنید تا جسم را عقب تر نراند و وضعیت را بدتر نکنید. در اطفال زیر یکسال هرگز نباید از فشار شکمی استفاده شود و در اطفال بزرگتر فشار شکمی باید آرامتر انجام گیرد.
پیشگیری :
هنگام غذا خوردن، از هیجانات روحی و صحبت کردن پرهیز نمایید. اجسام کوچک را از دسترس شیرخواران که معمولاً آنها را به دهان می برند، دور نگه داشته و از خوردن لقمه غذای بزرگ پرهیز کنید. در فرد بیهوش یا دچار غش، جهت جلوگیر از برگشت محتویات دهان و معده به مجاری تنفسی، بهتر است وی را به پهلو خوابانده و سر را در موقعیت پایین تری قرار دهید.