بهداشت زمان و اضطرار۱

آموزش همگانی مقابله با بلایای طبیعی

فصل دوم

بهداشت زمان و اضطرار

سازمان جهانی بهداشت، سلامت را آسایش و رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی تعریف می کند. بهداشت، تمام فعالیتهایی است که به منظور تأمین سلامت افراد انجام می شود. بهداشت درواقع علم و هنر پیشگیری از بیماریها، طولانی کردن عمر و ارتقای سلامت است.

راههای تأمین بهداشت شامل سالم سازی محیط، کنترل بیماریهای واگیردار، آموزش بهداشت عمومی، ایجاد خدمات مناسب پزشکی و پرستاری و ایجاد صحیح ترین نظام اجتماعی برای سطح زندگی مناسب است. زمینه های فعالیتهای بهداشتی در شش گروه طبقه بندی می شود:

1. بهداشت در سطح جامعه

2. اقدامهایی در جهت جلوگیری از بیماری و ناتوانی و یا مرگ زودرس

3. خدمات جامع بهداشتی

4. گردآوری و تجزیه و تحلیل آمارهای حیاتی

5. آموزش همگانی بهداشت

6. برنامه ریزی جامع بهداشتی و ارزشیابی آن

شاخصهای بهداشتی معیارهای تعیین سطح بهداشت در یک جامعه است و این شاخصها عبارتند از:

میزانهای مرگ

میزانهای تولد

رشد جمعیت

میزانهای ابتلا و شیوع و وقوع بیماری و طول عمر.

راههای عمده مبارزه با بیماریها عبارتند از: کنترل محیط، تأمین موادغذایی مناسب، حفظ افراد مستعد به بیماریها و برنامه های ریشه کنی بیماری و تغییر رفتار و عادت مردم. در زمان وقوع حوادث، اعم از سوانح و بلایای طبیعی و سوانح انسان ساز، رعایت نکات بهداشتی بسیار ضروری است که به مهمترین آنها اشاره می شود:

1. رعایت بهداشت فردی شامل بهداشت پوست، مو و ناخن، بهداشت البسه و لوازم شخصی از قبیل حوله، مسواک، لوازم استحمام، لوازم خواب مانند ملحفه، بالش و...، در پیشگیری از بسیاری بیماریها، حائز اهمیت فراوان است. رعایت بهداشت دست و پا، شستن مرتب آنها با صابون و ضد عفونی کننده ها، کوتاه کردن ناخنها، رعایت بهداشت چشم از طریق شستشوی صورت با آب تمیز و صابون به طور مرتب و روزانه حداقل یک بار، عدم استفاده از حوله دیگران و بستن چشم در برابر آفتاب و گرد و خاک شدید، بسیار حائز اهمیت است. بهداشت گوش از طریق تمیز نگه داشتن گوش، خشک کردن گوشها پس از استحمام یا فرو رفتن سر در آب باید مورد توجه قرار گیرد. بهداشت دهان و دندان با شستشوی مرتب با مسواک و خمیردندان، یا در صورت عدم دسترسی به خمیردندان، با آب نمک، توجه به هرگونه زخم در دهان و استفاده از مواد غذایی سخت، خیلی داغ یا خیلی سرد، امکان پذیر است.

2. بهداشت مواد غذایی مسأله بسیار شایان توجهی در زمینه بهداشت زمان اضطرار است. عوامل بسیاری باعث فساد غذاها می شوند که شامل:

گرما، رطوبت محل نگهداری غذاها، عوامل انسانی، وسایل نگهداری و یا حمل و نقل غذاها عوامل شیمیایی مثل سرب، روی و مس ظروف غذایی، اکسیده شدن غذاها به خصوص روغنها و چربیها، آب و هوا، حشرات و جوندگان و عوامل بیولوژیک مثل انگلها، موجودات ذره بینی و قارچها است. برای بهداشت موادغذایی باید در تولید، توزیع و نگهداری آنها بسیار دقت شود.

روشهای فیزیکی برای نگهداری بهداشتی مواد غذایی عبارتند از:

1. سرمای 1 تا 4 درجه سانتیگراد با استفاده از یخچال یا یخدان در کوتاه مدت و یا سرمای منهای 20تا30 درجه سانتیگراد برای نگهداری طولانی مدت غذاها.

2. گرما با استفاده از جوشاندن مواد غذایی

3. خشک کردن، نمک سود کردن و دودآلود کردن مواد غذایی و روش شیمیایی با استفاده از آب نمک، سرکه، ادویه، نیترات دوسود و ...

برای تهیه سالم و بهداشتی بعضی مواد غذایی باید در هر مورد نکات خاصی را رعایت کرد:

الف) بهداشت شیر :

در بهداشت شیر سلامت منبع تولید (حیوان)، عدم آلودگی آن به سل، تب مالت یا سیاه زخم، شستشوی پستان جاندار در زمان دوشیدن شیر، دور ریختن ابتدای شیر، تمیز بودن ظرف شیر و شستشوی دست قبل از دوشیدن باید حتماً رعایت شود. برای تهیه شیر پاستوریزه باید به مدت حداقل 30 دقیقه  آن را در دمای 65 درجه سانتیگراد حرارت داد. در این صورت به مدت 2تا3 روز در یخچال قابل نگهداری است.

ب) بهداشت پنیر :

پنیر باید به مدت طولانی حداقل دو ماه در آب نمک غلیظ نگهداری شده باشد. پنیر سالم، نمک سود، سفیدرنگ و بدون طعم، بو و مزه تند است. وجود تخلخل در قالب پنیر، نشانه سلامت بیشتر این ماده غذایی است.

ج) بهداشت کره :

کره بهداشتی مزه طبیعی و بوی مطبوع دارد. بوی نامطبوع و مزه تند نشانه فساد کره است. درجه حرارت مناسب برای نگهداری کره 2/5 درجه سانتیگراد است که در این درجه، حرارت و رطوبت 80تا85 درصد کره تا دو ماه به طور بهداشتی قابل نگهداری است. با اضافه کردن نمک به کره دیرتر اکسید و فاسد می شود.

د) بهداشت گوشت :

قبل از مصرف گوشت باید از سالم بودن منبع تولید آن یعنی دام، ماهی یا پرنده، اطمینان حاصل کرد. بیماریهایی مثل کرم کدو، تب مالت، سیاه زخم و کیست هیداتیک کبد از طریق گوشت غیر بهداشتی قابل سرایت است.

آلوده کننده های اصلی گوشت عبارتند از:

مدفوع و پوست دام، گرد وغبار، دست قصابان و نیز لوازم و تجهیزات کشتار و حمل و نقل.

آموزش همگانی مقابله با بلایای طبیعی ۷

سوختگی با مواد شیمیایی

مواد شیمیایی می تواند اسیدی یا قلیایی باشد و به شکلهای مختلف همچون مواد شوینده، پاک کننده و سفیدکننده، مایع باتری اتومبیل، مواد آزمایشگاهی در منازل و محل کار موجود است. سوختگی با این مواد می تواند از نوع شدیدترین سوختگیها باشد که تا عمق زیادی در بدن نفوذ می کند.

اقدامات اولیه :

بعد از تماس با چنین موادی بلافاصله محل سوختگی را با آب زیاد و حداقل به مدت 20 الی 30 دقیقه شستشو دهید.

اقدامات درمانی همانند سوختگی معمولی انجام می شود. در صورت بالا بودن شدت ضایعات، مصدوم را به بیمارستان منتقل کنید.

آموزش همگانی مقابله با بلایای طبیعی۶

سوختگی و تماس با مواد شیمیایی و سوزاننده

سوختگی بسیار شایع تر از مصدومیت است و در اثر حوادث مختلف شامل تماس بدن با وسایل و مایعات داغ، یا جریان الکتریسیته اتفاق می افتد. سوختگی براساس عمق، وسعت محل آن و نسبت سطح سوختگی به تمام بدن، به شرح زیر تقسیم بندی می گردد:

الف) درجه 1:

به صورت قرمزی، درد، حساسیت و گرمی محل سوختگی مشخص می شود.

ب) درجه 2:

در این نوع سوختگی، پوست به رنگ صورتی درآمده و متورّم، مرطوب و دردناک می شود. به لمس، حساس است و معمولاً تاول وجود دارد.

ج) درجه 3:

پوست به صورت سفید زرد مایل به قهوه ای درآمده، درد وجود ندارد و تمام لایه های پوست شامل عضلات، استخوان، و چربی دچار سوختگی می شوند.

برای تخمین وسعت سوختگی در بدن افراد بالغ از قانون عدد 9 استفاده می شود که هر قسمت بدن با ضریبی از عدد 9 درصد بندی شده و می توان براساس آن وسعت سوختگی را تخمین زد.

	بزرگسالان	خردسالان
سر و گردن	9%	18%
پشت تنه	18%	18%
جلوی تنه	18%	18%
اندام فوقانی هریک	9%	9%
اندام تحتانی هریک	18%	14%
اندام تناسلی	1%	1%

قانون 9 درصد در سوختگیها (تعیین درصد سوختگی بدن)

اقدامات اولیه در مصدوم مبتلا به سوختگی :

اولین اقدام با خاموش کردن آتش، جدا کردن اتصال برق و یا سرد کردن مایع داغ ریخته شده به مصدوم انجام می گیرد. در صورت نیاز به احیای قلبی ـ ریوی عملیات را شروع کنید. درمان سوختگی را براساس نوع و وسعت آن به شرح زیر شروع کنید:

1- درجه 1:

با آب سرد، محل سوختگی را خنک کرده و در صورت لزوم از هر نوع کرمی که در دسترس است بر روی آن بمالید.

2- درجه 2:

در صورت وجود تاول از پاره کردن آن خودداری کنید و با آب سرد، آن را شستشو داده و در صورتی که وسعت آن زیاد باشد مصدوم را به بیمارستان منتقل نمایید.

3- درجه 3:

بعد از اقدامات اولیه مصدوم را به سرعت به بیمارستان منتقل نمایید و در صورت امکان در فواصل معین جرعه جرعه به وی آب بخورانید.

پیشگیری :

از قرار دادن کبریت و مواد اشتعال زا در دسترس کودکان و افراد عقب افتاده خودداری کنید. اتصالات برق را به صورت صحیح بپوشانید. همیشه باید یک کپسول آتش نشانی شارژ شده برای مواقع ضروری در دسترس باشد.