بهداشت زمان و اضطرار۴

ذیلاً به چند بیماری واگیردار که به خصوص در زمان حوادث شایع می شوند، اشاره کوتاهی می شود:

1. دیفتری :

بیماری میکروبی است که سم میکروب علائم بیماری را به شکل بیماری حاد تنفسی با ترشحات چرکی در حلق ایجاد می کند. مخزن این بیماری فقط انسان است. ترشح حلق و بینی و به ندرت پوست مستقیماً فرد دیگری را می تواند درگیر بیماری نماید. شیر نجوشیده هم می تواند عامل انتقال بیماری باشد. پیشگیری آن از طریق واکسیناسیون از دوماهگی انجام می شود. در این بیماری لازم است افراد بیمار 24 ساعت قبل از تأیید آزمایش و تا 14 روز پس از روشن شدن وضعیت، جداسازی شوند. فرد بیمار تا 6 ماه می تواند ناقل باشد. ایمن سازی افراد در محیطهای عمومی مثل مدارس، بیمارستانها، کارخانجات، و پادگانها الزامی است. گزارش حتی یک مورد از بیماری الزامی است.

2. کُزاز :

بیماری کلیوی است و سم میکرب علائم بیماری را ایجاد می کند. این سم روی اعصاب مرکز تأثیر می گذارد و باعث انقباض دردناک عضلات می شود. مخزن بیماری، خاک و مدفوع آلوده به میکروب است. سرایت معمولاً از طریق زخمهای آلوده به خاک یا مدفوع عفونی انجام می شود. این بیماری از انسان به انسان قابل سرایت نیست. پیشگیری آن از طریق واکسیناسیون از دو ماهگی و واکسیناسیون باردار در ماههای آخر حاملگی انجام می گیرد. در صورت آلودگی زخم بدن با مخزن عفونت، شستشوی محل با آب و صابون و پانسمان محل زخم، تزریق واکسن در سن بالای پنج سال یا تزریق تتابولین که سرم ضد کزاز است، ضروری است. جداسازی بیمار از سایرین ضرورت ندارد. گزارش بیماری الزامی است.

3. سیاه سرفه :

بیماری میکروبی و حاد تنفسی است. این بیماری بسیار مُسری است. مخزن بیماری، انسان است و از راه سرفه و عطسه منتقل می شود. این بیماری با سرفه های شدید قطاری مشخص و عوارض آن عقب ماندگی ذهنی، اختلالات ریوی و عصبی است. این بیماری از دو ماهگی با واکسن DPT قابل پیشگیری است. جداسازی بیمار الزامی است.

4. فلج اطفال :

این بیماری ویروسی است و ویروس عامل آن در مدفوع ناقلین یا بیماران دفع می شود. آب آلوده به فاضلاب می تواند حاوی ویروس باشد. ایمن سازی افراد با واکسیناسیون خوراکی انجام می شود. در این بیماری جداسازی بیمار از دیگران، اطلاع به مرکز بهداشت منطقه، ضد عفونی کردن لوازم و محیط آلوده به ترشحات حلق و مدفوع بیمار و تزریق واکسن به نزدیکان وی ضروری است.

5. سرخک :

این بیماری، حاد و بسیار مسری است، مخزن بیماری انسان است و از طریق هوا و ترشحات حلق و بینی فرد بیمار منتقل می شود. این بیماری از زمان قبل از شروع علائم تا پنج روز پس از بروز ضایعات پوستی (دانه های قرمز) قابل انتقال است. پیشگیری از طریق واکسیناسیون انجام می گیرد و تا 95 درصد مصونیت ایجاد می کند. جداسازی مبتلایان ضرورت دارد و این جداسازی باید حداقل به مدت 7 تا 10 روز از زمان شروع علائم باشد.

6. سل :

این بیماری یک بیماری میکروبی است. از راه هوا، گرد و خاک، شیر آلوده، دست قصابان (آلودگی گوشت) یا شیردوشان (آلودگی شیر) منتقل می شود. مخزن میکروب، انسان یا گاو است. میکروب در اثر تماس با آفتاب از بین می رود. راه انتقال معمولی بیماری دستگاه تنفس است. بیماری، حتی در دو هفته اول پس از درمان، واگیردار است. رعایت بهداشت عمومی و فردی و واکسیناسیون به موقع در پیشگیری بیماری مؤثر است. جداسازی افراد بیمار از افراد سالم ضروری است. گزارش حتی یک مورد بیماری به مرکز بهداشت لازم است.

7. تب مالت :

عامل این بیماری میکروبی است که از حیوان به انسان منتقل می شود. مخزن بیماری گاو، بز، گوسفند و خوک است و بیماری در اثر تماس با خون، ادرار، ترشحات جنسی و بافتها، از راه خوراکی یا استنشاقی انتقال پیدا می کند. علائم بیماری شامل تب، تعریق، ضعف، سردرد، بی اشتهایی، یبوست، درد عضلات و استخوانها و مفاصل، افسردگی و تحریک پذیری است. پاستوریزه کردن شیر با جوشاندن آن بهترین راه جلوگیری از سرایت تب مالت است.

8. وبا :

عامل این بیماری یک نوع میکروب است که از راه آبهای آلوده به انسان منتقل می شود که درواقع مخزن بیماری است. علائم عمده این بیماری عبارتند از: اسهال شدید و آبکی، دل درد و دل پیچه و استفراغ شدید که به شدت باعث کم آبی بدن می شود و می تواند کشنده باشد. سیر بیماری در صورت خفیف بودن آن 3تا6 روز است. راه پیشگیری از آن تصفیه آب شرعی و کلرزنی یا جوشاندن آب می باشد. گزارش حتی یک مورد بیماری به مرکز بهداشت ضروری است.

9. حصبه :

حصبه یک بیماری عفونی است که ناشی از یک میکروب تحت عنوان سالمونلا است و بهترین منبع آلودگی، آب آلوده است. بیماری شبه حصبه ممکن است از راه شیر، لبنیات و بستی آلوده منتقل شود. سبزیجاتی که از کود حیوانی برای کشت آنها استفاده شده از منابع مهم آلودگی هستند. تخم مرغ، گوشت، داروهای بخور، رنگهای حیوانی که در غذاها و داروها استفاده می شود، می تواند عامل انتقال بیماری باشد. علائم بیماری می تواند شامل تب، سردرد، کندی ضربان قلب، خون دماغ، درد شکم، اسهال استفراغ، هذیان، توهم و اغماء باشد و در صورت عدم درمان به موقع و اسهال سبزرنگ و خونریزی گوارشی نیز ایجاد می شود. پیشگیری از طریق عدم مصرف آب آلوده، رعایت بهداشت مواد غذایی، بهداشت فردی و محیط امکان پذیر است.

10- هپاتیت :

هپاتیت یک بیماری ویروسی است که باعث تخریب بافت کبد یا التهاب آن می شود. هپاتیتهای ویروسی از نوع E.D.C.B.A هستند. هپاتیت Aاز راه خوردن مواد غذایی آلوده، مدفوع آلوده به ویروس به وجود می آید؛ هرچند از راه خون نیز می تواند منتقل شود. هپاتیت E نیز مانند هپاتیت A از راه مدفوع منتقل می شود. هپاتیت Bاز راه خون، مقاربت، یا از راه جفت زن باردار به دیگری انتقال می یابد. علائم شایع هپاتیت شامل خستگی، ضعف مفرط، خواب آلودگی، بی اشتهایی تهوع، دردشکم، کاهش وزن، زردی پوست و چشم و تیره رنگ شدن ادرار است. روشهای پیشگیری از آن بیماری عبارتند از: تزریق واکسن بر علیه ویروس هپاتیت Bکه از ابتلا به هپاتیت B جلوگیری می کند. رعایت جداسازی افراد مبتلا به هپاتیت Aاز دیگران و تزریق واکسن ضد هپاتیت A به افرادی که قصد مسافرت به مناطقی را دارند که هپاتیت A در آن نواحی شایع است. خودداری از تماسهای جنسی نامشروع با افراد مشکوک به این بیماری و تزریق واکسن به نوزادانی که از مادران مبتلا به هپاتیت متولد می شوند (یا مادرانی که از لحاظ آزمایشگاهی مثبت هستند) که این تزریق در 12 ساعت اول تولد به همراه تزریق ایمونوگلوبولین به نوزادان می تواند از ابتلا به این بیماری جلوگیری نماید. درمان اختصاصی برای هپاتیت حاد ویروسی وجود ندارد.

11- ایدز :

کلمه ایدز مخفف کلمات سندرم نارسایی ایمنی اکتسابی است. این بیماری یک بیماری ویروسی است که از طریق مقاربت جنسی، تزریق خون آلوده به افراد یا فرو رفتن سوزن آلوده به خون فرد بیمار به بدن فرد سالم و یا از راه مادر به جنین منتقل می شود. عامل آن ویروسی به نام HIV است. علائم بیماری در ابتدای ابتلا به آن، شبیه یک سرماخوردگی معمولی است که پس از مدتی بهبود می یابد و ممکن است بیماری اصلی سالها نهفته و خاموش بماند و پس از گذشت 7 تا 10 سال بروز نماید. علائم بیماری در مرحله حاد شامل ضعف عمومی و شدید، بی اشتهایی مفرط، تب، احساس خستگی شدید و بالاخص بروز عفونتهای مکرّر به ویژه عفونتهای تنفسی شدید و خطرناک است که نهایتاً با تحلیل و از بین رفتن سیستم ایمنی بدن به علت تهاجم ویروس ایدز، فرد مبتلا به علت عفونتهای شدید تنفسی و دیگر عفونتهای بدن از بین خواهد رفت. برای پیشگیری از این بیماری رعایت موازین اخلاقی در رفتار جنسی، استفاده از پوشش محافظ (کاندوم) در تماسهای جنسی، عدم استفاده از سرنگ استفاده شده توسط دیگران، الزامی است. برای این بیماری واکسن اختصاصی مؤثری تاکنون تهیه نشده و درمان قطعی نیز ندارد و بهترین راه، پیشگیری از بیماری است.

بهداشت زمان و اضطرار۳

شیوه های دفع بندپایان عبارتند از :

1. دفع صحیح زباله ها

2. پوشاندن درب چاه مستراح

3. تمیزی محل نگهداری دام و طیور و دفع فضولات حیوانات اهلی

4. استفاده از توری برای درها و پنجره های اماکن

از سموم ضد بندپایان در اماکن نسبتاً روبسته می توان استفاده کرد. برای مقابله با شپش، تهویه اطاقها، تعویض مرتب لباسها، خیساندن پارچه و لباس در آب و جوشاندن آن، اطو کردن لباسهای آلوده، تراشیدن موهای آلوده و استفاده از ضد عفونی کننده ها و گندزداها الزامی است.

برای مقابله با کک که عامل طاعون انسانی و تیفوس است، رعایت نظافت، گرفتن ترکها و شکاف دیوارها، تمیز نگه داشتن فرشها، سمپاشی نواحی آلوده، مبارزه با موش و سوزاندن زباله ها لازم است.

برای مقابله با پشه خاکی که ناقل سالک است، بهسازی محیط و استعمال سموم خاص ضروری است.

برای مقابله با سوسک رعایت بهداشت، پوشاندن درزها و شکاف دیوارها و استفاده از حشره کش لازم است. برای مبارزه با هیره و کنه نظافت ساختمان گرفتن، درزها و شکافها، دور کردن طویله ها از محل سکونت، استفاده از پشه بند، سمپاشی طویله و استفاده از محلول کنه کش در حیوان بسیار مؤثر است.

برای مقابله با جوندگان مثل موش که ناقل طاعون، تیفوس، یرقان، تریشینوز (کرم روده)، مسمومیتها و سالک هستند، باید راههای ورود آنها را به اماکن بست (با سیمان). دور لوله های آب با سیمان بسته شود. دیوارهای اماکن به ارتفاع 1متر و قطر 10سانتیمتر و تا عمق 60 سانتی متر زمین سیمانی باشد. دفع زباله ها به روش بهداشتی صورت گیرد. ظروف بدون استفاده از آب خالی باشد. درب و پنجره ها دارای توری باشند و در نهایت در صورت وجود جونده ای مثل موش از تله یا سموم خاص استفاده شود.

سمهای ضد موش: 1- فسفر دورنگ که فوری اثر می کند و می توان گندم، برنج و تخم هندوانه یا آفتابگردان را به این سم آغشته کرد و در دسترس موشها قرار داد. 2- موش کشهای کومارینی یا ضد انعقادی که با غذا مخلوط می شود و در معرض موش قرار داده می شود. استفاده از این سمها در اماکن عمومی بهتر است.

5. آشنایی با بیماریهای واگیردار :

بیماریهای واگیردار، ناشی از میکروبها، انگلها، کرمها، قارچها، تک یاخته ها و ویروسها هستند. این بیماریها قابل انتقال و سرایت و قابل پیشگیری اند و با درمان مناسب، درمان می شوند.

بیماریهای واگیردار از طریق منبع با مخزن عفونت نگهداری و منتقل می شوند. به عنوان مثال سل گاوی از طریق گاو، طاعون توسط کک و موش، تب مالت از طریق گاو، گوسفند و بز، هاری از طریق گرگ و سگ و سیاه زخم از طریق گاو و گوسفند منتقل می شوند.

هر کدام از این بیماریها از طریق راه خروج از منبع خارج و از طریق راه ورود عفونت به میزبان بیمار منتقل می شوند. به عنوان مثال عامل سل و دیفتری از راه خروجی دستگاه تنفسی خارج و از راه  ورودی دستگاه تنفس و گوارش وارد می شوند. عامل بیلاریوز یا خون شاشی از طریق دستگاه ادراری خارج و از طریق پوست وارد می شوند. عوامل یرقان و سیفلیس از طریق جفت آلوده خارج می شوند. تب مالت و سل از طریق شیر حیوانات خارج می شوند و عامل یرقان از طریق خون خارج می شوند. عامل زردزخم و سیاه زخم از طریق ترشح زخم خارج می شوند و انتقال می یابند.

راههای معمول ورود عفونت، دستگاه تنفس، گوارش، ادرار، پوست و مخاط و خون هستند. بدی تغذیه، مسکن نامناسب و غیر بهداشتی، پایین بودن سطح زندگی از لحاظ اقتصادی و اجتماعی، شغل نامناسب، سن خیلی کم یا خیلی زیاد، ایمنی پایین بدن، همراهی بیماریهای زمینه ای مثل بیماری قند، سرطانها و الکُلیسم و ضعف و خستگی مفرط، زمینه را برای درگیری بدن با بیماریهای واگیردار مساعد می کند.

در بحث  بیماریهای واگیردار همیشه به چند اصطلاح برخورد می کنیم که آشنایی با مفاهیم آنها لازم است :

1. دوره نهفتگی بیماری :

دوره ای است که عامل بیماری وارد بدن شده است ولی علامتی از بیماری وجود ندارد.

2. دوره مقدماتی بیماری :

دوره ای که علایم اولیه بیماری بروز می کند.

3. دوره استقرار بیماری :

دوره ای که علائم کلی و اختصاصی بیماری کاملاً واضح و آشکار است.

4. دوره نقاهت بیماری :

دوره ای که بیمار رو به بهبودی می رود تا بهبودی کامل حاصل شود.

5. بیماری اسپورادیک یا تک گیر :

در این نوع بیماریهای واگیردار ابتلا به صورت گهگاه و تک تک اتفاق می افتد.

6. بیماری اندمیک یا بومی :

در این نوع بیماریهای واگیردار، ابتلا به صورت همیشگی و تک تک در یک جامعه اتفاق می افتد.

7. بیماری پاندمیک :

این نوع بیماریهای واگیری در سراسر دنیا شایع می شود.

پیشگیری از بیماریهای واگیر بر سه اصل استوار است :

1- تشخیص و شناسایی زود هنگام و جداسازی افراد بیمار

2- بیماریابی

3- پیدا کردن حاملین یا ناقلین سالم.

بهبود تغذیه، مسکن مناسب، دوری از اعتیاد و الکلیسم، پرهیز از تغییرات هوا و آب، واکسیناسیون به موقع، آموزش بهداشت، دفع صحیح فاضلاب، مبارزه با حیوانات و حشرات موذی و رعایت بهداشت فردی در پیشگیری از بیماریها مؤثر است.

بهداشت زمان و اضطرار۲

آموزش همگانی مقابله با بلایای طبیعی

روشهای نگهداری گوشت عبارتند از:

سبزیجات عموماً دارای انگل هستند که با استفاده از ضد عفونی کننده هایی مثل پودر پرکلرین از بین می روند. برای این کار سبزیجات را در ده لیتر آب حاوی 2 گرم پرکلرین برای مدت دو دقیقه ضد عفونی می نمایند. در صورتی که ضد عفونی کننده ها در دسترس نباشد می توان با ریختن یک قاشق بزرگ نمک و یک قاشق بزرگ سرکه در یک ظرف حاوی سبزیجات به مدت 20 دقیقه آنها را ضد عفونی کرد.

در مصرف مواد غذایی باید به بهداشت محیط مواد غذایی نیز توجه کرد. محل نگهداری و پخت مواد غذایی باید بهداشتی و دارای نور، تهویه و رطوبت مناسب باشد. زباله های غذایی به طریق بهداشتی جمع شود، ظروف بهداشتی باشد و از ظروف زنگ زده، لب پریده و ترک دار و یا جرم گرفته به هیچ وجه استفاده نشود. هر چند وقت یکبار ظروف با مایع گندزدا شسته شود و اگر مایع ضد عفونی کننده در دسترس نباشد، آب 80 درجه سانتیگراد 15 الی 20 دقیقه، ضد عفونی می کند.

ها) بهداشت آب:

آب سالم، زلال و شفاف است و املاح مصرفی آن در حد نیم گرم در لیتر و به صورت محلول در آن است و عاری از میکروب (کمتر از حد مجاز) است و مواد سمی نیز ندارد.

بهترین روش علمی و ساده تشخیص آب سالم، جستجوی باکتری کلیفرم در نمونه آب است که در صورت وجود این باکتری، آب غیر بهداشتی و آلوده است.

شرایط احراز سلامت آبهای زیرزمینی در صورت نیاز به استفاده از آنها به شرح زیر است :

آب چشمه باید زلال و شفاف باشد. در بالا دست محل ظهور چشمه، ساختمان مسکونی، مزارع کشاورزی و حفره های عمیق نباشد. دهانه چشمه بدون حفاظ نباشد و چشمه با آب سطحی زمین ارتباط نداشته باشد. در استفاده از آب چاه یا قنات نیز، ضمن توجه به زلال و شفاف بودن آب، باید از فاصله داشتن چاه آب از چاه فاضلاب یا لوله های فاضلاب، عدم نفوذ آبهای سطحی آلوده از راه خاک اطراف چاه، عدم ورود آبهای سطحی آلوده از دهانه باز چاه، عدم ورود گرد و غبار و آشغال و حشرات و پرندگان از دهانه چاه و عدم نفوذ آلودگی از مستراح نزدیک چاه اطمینان حاصل کرد.

آب چاه یا قنات یا چشمه را می توان با آهک کلردار ضد عفونی کرد و به ازای هر 15 لیتر آب، 500 گرم آهک کلردار به آب اضافه نمود. در صورت در دسترس بودن قرص کلردار به آب اضافه نمود. در صورت در دسترس بودن قرص کلر می توان از قرص کلر استفاده کرد و باید 30 دقیقه بعد از اضافه کردن قرص کلر به آب از آن استفاده کرد.

کلر را باید در بطری شیشه ای تیره رنگ و در جایی که خنک باشد نگهداری کرد. به غیر از کلر، تنتورید نیز از ضد عفونی کننده های آب است که دو قطره از آن (محلول 2%) برای یک لیتر آب کافی است. جوشاندن از راههای سالم سازی آب آشامیدنی است که باکتریها، کیست و تخم انگلها را از بین می برد. جوشاندن آب در دمای 100 درجه سانتیگراد و حداقل 20 دقیقه باعث ضد عفونی شدن آن می گردد. به خاطر داشته باشید که آب آلوده باعث انتقال بسیاری از بیماریها مانند حصبه، وبا، اسهال خونی، خون شاشی (بیلاریوز) پیوک و ... است. برای ذخیره آب باید از ظروف تمیز کلرزده با دهانه تنگ، ترجیحاً شیردار و سرپوشیده، استفاده کرد.

3. شیوه های بهداشتی دفع فضولات و زباله ها (بهداشت محیط) :

فاضلابها عوامل شیوع بیماریهای مُسری مثل وبا، حصبه، اسهال خونی، اسهال کودکان، بیماری انگلی و بسیاری از بیماریهای دیگر هستند. برای پیشگیری از آنها باید مواظب بود که: فضولات، خاک سطحی را آلوده نکنند، آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی آلوده نشوند، مگسها و حشرات به فضولات راه پیدا نکنند و در نهایت فضولات حداقل 6 ماه در چاه بمانند تا تجزیه و به کود تبدیل شوند.

توالتهای اضطراری یا صحرایی باید دارای نشیمن گاه مناسب، هواکش، روکش سقف فلزی، پنجره قابل باز کردن، چاه به عمق حداقل 3 تا 8 متر و قطر 90 سانتی متر باشند. بهترین استانداردها برای ایجاد توالت در اماکن عمومی و صحرایی، 1 عدد برای 1تا 10نفر، 2 عدد برای 10تا24 نفر، 3 عدد برای 25 تا 50 نفر، 4 عدد برای 50 تا 75 نفر، 5 عدد برای 75 تا 100 نفر است.

برای دفع بهداشتی زباله ها :

1. جمع آوری زباله ها باید بهداشتی باشد و برای این منظور باید از ظروف درپوش دار، قابل شستشو، زنگ نزن، با گنجایش 120 لیتر و دارای دستگیره و نیز کیسه نایلونی استفاده کرد. زباله ها باید حداکثر پس از 24 ساعت تخلیه شوند تا از تخمیر آنها جلوگیری شود. زباله های عفونی و بیمارستانی حتماً باید در کوره ها یا محلهای خاص، سوزانده شود.

2. حمل زباله ها با ماشینهای مخصوص و کارگرانی با لباس و دستکش مخصوص صورت گیرد.

3. دفع زباله بهداشتی باشد.

روشهای دفع بهداشتی زباله :

1. سوزاندن، به خصوص در موارد عفونی بودن زباله ها

2. دفع بهداشتی در گودال به مدت 2تا12 ماه و تخمیر و زباله ها از طریق پوشاندن گودال با 20 سانتیمتر خاک

3. تبدیل زباله به کود و بازیافت مواد و تخمیر و خشک کردن (تهیه کمپوست)

4. حشرات و جوندگان و مقابله با آنها:

حشرات و جوندگان، عوامل انتقال و سرایت بسیاری از بیماریهای انگلی و عفونی هستند. به عنوان مثال: پشه آنوفل عامل انتقال مالاریا، پشه خاکی عامل انتقال سالک، مگس ناقل بیماریهای روده ای و چشمی، شپش ناقل تیفوس و تب راجعه، کَک ناقل تیفوس و طاعون، سوسک ناقل بیماریهای روده ای، وبا و تیفوئید، کنه ناقل تب راجعه و ناقل گال یا جرب است. جوندگان نیز ناقل بیماریهایی چون طاعون و تیفوس هستند.

روشهای بهداشتی مبارزه با بندپایان عبارتند از :

1. روشهای فیزیکی مثل خشک کردن باتلاقها و آبهای راکد، نصب توری پنجره ها، مراقبتهای بهداشتی از چاههای فاضلاب و تعمیر ساختمانها

2. روشهای شیمیایی مثل استفاده از حشره کشها و مواد دورکننده حشره ها